emigrant

Polacy, którzy po III rozbiorze w 1795 r. utracili Ojczyznę, duże nadzieje na odzyskanie niepodległości  wiązali z  prowadzącą wojny z zaborcami rewolucyjną Francją, a potem z cesarzem  Napoleonem Bonaparte. W 1797 r. u boku Francuzów we Włoszech powstały Legiony Polskie pod dowództwem gen. Jana Henryka Dąbrowskiego.

W 1807 r. zostało utworzone Księstwo Warszawskie, namiastka niepodległego państwa polskiego. Kiedy w 1812 r. Napoleon Bonaparte zaatakował Rosję,  w składzie Wielkiej Armii 100 tysięcy żołnierzy stanowili Polacy. Wyprawa moskiewska Napoleona zakończyła się  porażką i dramatycznym odwrotem. Przegrana bitwa narodów pod Lipskiem w 1813 r. przypieczętowała klęskę cesarza Francuzów.

W 1815 r. na kongresie wiedeńskim, który miał uporządkować sytuację w Europie po wojnach napoleońskich, zdecydowano o likwidacji Księstwa Warszawskiego. Na większości jego terenów powstało Królestwo Polskie połączone unią personalną z Rosją.  Aleksander I nadał królestwu liberalną konstytucję, która ustanawiała polski parlament, wojsko, a także gwarantowała wolności obywatelskie - słowa, wyznania, zrzeszania się. Szybko jednak sam car przestał przestrzegać ustawy zasadniczej.  Rachuby Polaków na przyłączenie do Królestwa ziem polskich zaboru rosyjskiego spełzły na niczym.

Opuszczając Petersburg Tadeusz Kościuszko zamierzał udać się do Stanów Zjednoczonych  w towarzystwie  Juliana Ursyna Niemcewicza. Podróż rozpoczął w grudniu 1796 r. Przez Zatokę Botnicką, wyspy Alandzkie dotarł do Szwecji. Jego przybycie do Sztokholmu wywołało duże zainteresowanie. W dalszą drogę wyruszył w maju z Göteborga i po trzech tygodniach przybył do Londynu, gdzie został serdecznie powitany. Krótki pobyt Kościuszki w Anglii był wypełniony wizytami składanymi mu przez liczne znakomitości ze świata politycznego i kręgów arystokracji. W Londynie Kościuszko poddał się badaniom lekarskim. Konsylium lekarzy oceniło stan pacjenta jako ciężki i zleciło odpowiednią kurację. W połowie czerwca Kościuszko odpłynął z Bristolu, wcześniej obdarowany przez jego mieszkańców pięknym srebrnym serwisem.

Przez niemal rok generał dochodził do zdrowia, podróżował i spotykał się z przyjaciółmi, dawnymi dowódcami i towarzyszami broni, m.in. z Agrippą Hullem. Odwiedzanie generała stało się modne, goście wymieniani byli w "Gazette of the United States". Wśród odwiedzających Naczelnika znalazł się wódz plemienia Indian Mały Żółw. Korzystając z rozpoczęcia sesji Kongresu, Kościuszko poprosił o wypłacenie zaległego żołdu wraz z odsetkami.

Jednak nawet za oceanem Kościuszko czuł się inwigilowany przez Rosjan. Budził też podejrzenia rządu amerykańskiego. Gdy nadarzyła się okazja, postanowił skorzystać z zaproszenia rządu francuskiego, powrócić do Europy i osiedlić się we Francji. Miał nadzieję rozpocząć tam działalność polityczną na rzecz Polski.

Przed wyjazdem Kościuszko dał Thomasowi Jeffersonowi pełnomocnictwo do rozporządzenia majątkiem pozostawionym w Ameryce na wypadek swojej śmierci. Jefferson przeredagował tekst nadając mu formę testamentu i zalegalizował go w sądzie.

W czerwcu 1798 r. władze francuskie uroczyście powitały Tadeusza Kościuszkę jako honorowego obywatela Francji. Zamierzały wykorzystać jego autorytet  przy zawieraniu przymierza z Prusami. Niedługo po przybyciu do Paryża Kościuszko wystosował ostry w tonie list do cara Pawła I , a w nim zwracał podarowane pieniądze i wypowiadał posłuszeństwo uznając wiernopoddańczą przysięgę za wymuszoną. List wzbudził gniew cara i spowodował kampanię oczerniania Kościuszki jako zdrajcy. Paweł I kazał wydać rozporządzenie zalecające uwięzienie Naczelnika, w wypadku gdyby pojawił się w granicach Cesarstwa. W ten sposób upadły nadzieje  Kościuszki na  istotny udział w grze dyplomatycznej o Polskę.

Kościuszko został powitany z wielkim szacunkiem przez mieszkających w Paryżu Polaków, którzy mieli nadzieję, że skupi on wokół swojego programu różne odłamy emigracji. Generał  jednak nie przyjął dowództwa Legionów Polskich choć angażował swój autorytet w ich działalność i zabiegał u rządu francuskiego o pomoc na rzecz polskich żołnierzy. Ostatecznie przystąpił do radykalnego  Towarzystwa Republikanów Polskich, działającego w kraju. Swoje  poglądy zaprezentował w  wydanej pod nazwiskiem Józefa Pawlikowskiego broszurze "Czy Polacy mogą wybić się na niepodległość?" , 1800 r. Pod wpływem krytyki publikacji ze strony stowarzyszenia  Kościuszko opuścił jego szeregi i zdecydował się zamieszkać w domu Piotra Zeltnera w Berville niedaleko Paryża.

W 1806 r. Napoleon chcąc nakłonić Polaków do udziału w wojnie z Prusami, postanowił wykorzystać popularność Kościuszki. Ten jednak  nie wierząc w obietnice cesarza wobec rodaków odmówił swojego wsparcia. Po klęsce Francuzów w 1814 r.  również car  Aleksander I zabiegał o poparcie generała dla pozyskania Polaków niechętnych przejściu pod panowanie Rosji. Kościuszko, początkowo przychylny Aleksandrowi I, wystosował do cara list. Potem jednak zawiedziony decyzjami kongresu wiedeńskiego w sprawie Królestwa Polskiego, współpracy nie podjął, choć zachował sympatię do cara.